Απαραίτητα τα Μαθήματα Ανθρωπιάς
Τα Νέα - 17/18 Απριλίου 2010
16.04.2010
Ψυχολογικές Ανάγκες Παιδιών στο Σχολείο
Τα τελευταία χρόνια φαίνεται να υπάρχει μία αυξητική τάση στην επιλογή της ιδιωτικής εκπαίδευσης από τις ελληνικές οικογένειες. Οι λόγοι που μπορεί να ωθήσουν μία οικογένεια στην επιλογή της ιδιωτικής εκπαίδευσης ποικίλουν. Ανεξάρτητα από το λόγο που μία οικογένεια επιλέγει την ιδιωτική εκπαίδευση για τα παιδιά της είναι σίγουρο ότι θα πρέπει να θέσει κάποια κριτήρια επιλογής. Εκτός από τα πρακτικά κριτήρια επιλογής όπως κόστος, ασφάλεια, καταλληλότητα χώρου και εξοπλισμού και εκπαιδευτικό πρόγραμμα οι γονείς δεν θα πρέπει να παραμελήσουν και άλλα ζητήματα που άπτονται της ψυχικής υγείας των παιδιών.
Αυτό γιατί δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το σχολείο αποτελεί όχι μόνο πλαίσιο εκπαίδευσης αλλά και πλαίσιο μετάδοσης πολιτισμού και κοινωνικών αξιών και ιδεών. ʼλλωστε το σχολείο είναι το πλαίσιο στο οποίο το παιδί περνάει το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας του. Εκεί το παιδί συλλέγει εμπειρίες, μοιράζεται, κοινωνικοποιείται, μαθαίνει και παίρνει ερεθίσματα. Συνεπώς το σχολείο, όπως και η οικογένεια, αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης της προσωπικότητας του παιδιού. Οι μελέτες για την ψυχική ανάπτυξη του παιδιού αναδεικνύουν ως «σημαντικούς άλλους» τόσο την οικογένεια όσο και τους συνομήλικους και τους εκπαιδευτικούς. Οι «σημαντικοί άλλοι» λοιπόν, είναι αυτοί που ασκούν επιρροή στο παιδί ή τον έφηβο, που αποτελούν πρότυπο προς μίμηση, και που επηρεάζουν τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του.
Είναι συνεπώς καλό να αναζητήσουν οι γονείς εκτός από την παροχή υπηρεσιών υγείας (από σχολικό ιατρό ή σχολική νοσηλεύτρια) να υπάρχει και η παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας (από σχολικό ψυχολόγο). Η ύπαρξη σχολικού ψυχολόγου σημαίνει την εκτίμηση της γνωστικής αλλά και της συναισθηματικής και κοινωνικής εξέλιξης του παιδιού. Με αυτό τον τρόπο μπορεί έγκαιρα να εντοπιστούν τυχόν δυσκολίες του παιδιού και να πραγματοποιηθεί η κατάλληλη παραπομπή του σε ειδικούς ψυχικής υγείας. Επιπλέον μπορεί να εξασφαλιστεί η τακτική ενημέρωση των γονέων για θέματα ψυχικής υγείας και η παροχή υποστήριξης σε θέματα διαπαιδαγώγησης.
Εκτός όμως από την ύπαρξη σχολικού ψυχολόγου οι γονείς θα πρέπει να διερευνήσουν τη γενικότερη φιλοσοφία του σχολείου. Αυτό αφορά κυρίως θέματα κανόνων συμπεριφοράς, επιβολής πειθαρχίας και τρόπου αξιολόγησης των παιδιών.
Πιο συγκεκριμένα, αξίζει ο γονέας να πάρει πληροφορίες και να παρατηρήσει και ο ίδιος τον τρόπο επιβολής των κανόνων του σχολείου. Πως επιβάλλονται οι κανόνες από το εκπαιδευτικό προσωπικό στα παιδιά; Ποιες είναι οι συνέπειες όταν ένα παιδί έχει ανεπιθύμητες συμπεριφορές; Είναι σημαντικό για τα παιδιά να βρίσκονται σε ένα δημοκρατικό εκπαιδευτικό περιβάλλον το οποίο όμως παράλληλα, έχει σαφείς κανόνες συμπεριφοράς και οριοθετεί κατάλληλα τα παιδιά. Αυτό προϋποθέτει την ισορροπία μεταξύ πειθαρχίας και δικαιοσύνης όπου οι εκπαιδευτικοί επιβραβεύουν τις επιθυμητές συμπεριφορές και δεν αναδεικνύουν τις ανεπιθύμητες ώστε να γίνουν αντικείμενο αρνητικής προσοχής και ενίσχυσης.
Όσον αφορά τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές αξίζει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στο φαινόμενο της σχολικής θυματοποίησης, το γνωστό «bullying». Περίπου το 10% των παιδιών σχολικής ηλικίας στην Ελλάδα είναι θύμα εκφοβισμού από συνομηλίκους μέσω της άσκησης βίας ή του αποκλεισμού από την ομάδα ή της διάδοσης φημών, με σημαντικές συναισθηματικές επιπτώσεις. ʼρα, θα ήταν καλό να μάθουν οι γονείς αν υπάρχουν επεισόδια βίας, πως τα διαχειρίζονται οι εκπαιδευτικοί, και τι μέτρα πρόληψης έχει λάβει το εκπαιδευτήριο. Είναι καθοριστικής σημασίας κάθε σχολείο να εφαρμόζει προγράμματα πρόληψης τέτοιων φαινομένων όπου οι μαθητές θα αναγνωρίζουν και θα σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά και θα ενισχύονται να επιλύσουν τα προβλήματά τους μέσα από την εύρεση εναλλακτικών λύσεων αλλά και άλλων ειρηνικών μεθόδων αντιμετώπισης των συγκρούσεων.
Μέσα από την παρατήρηση του σχολικού περιβάλλοντος αλλά και τη συλλογή πληροφοριών μπορεί κάποιος να διακρίνει αν υπάρχουν τα προαναφερθέντα φαινόμενα αλλά και την γενικότερη ατμόσφαιρα τόσο στις τάξεις όσο και στον προαύλιο χώρο. Επικρατεί κλίμα ενθουσιασμού, ανταλλαγής ιδεών ή κλίμα επιφυλακτικότητας; Πως αλληλεπιδρούν εκπαιδευτικό προσωπικό και παιδιά; Ακούν και σέβονται οι εκπαιδευτικοί τις απόψεις των παιδιών; Αντιμετωπίζουν τα παιδιά δίκαια; Η δημιουργία μίας τάξης που αγκαλιάζει τα παιδιά, τα αποδέχεται και σέβεται τις απόψεις τους δημιουργεί ένα κλίμα θετικό όπου κάθε μαθητής μπορεί να λειτουργήσει αυθόρμητα, να πάρει πρωτοβουλίες, να αναλάβει ευθύνες και συνεπώς να αναπτύξει κριτική σκέψη, αυθορμητισμό και να ενισχύσει την αυτοεκτίμησή του.
ʼλλο ένα βασικό μέλημα των γονέων θα πρέπει να είναι η ενίσχυση της ανάπτυξης των κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού. Παρατηρούν οι εκπαιδευτικοί αν το παιδί έχει προσαρμοστεί κοινωνικά, αν είναι μέλος της ομάδας ή αν απομονώνεται; Με ποιο τρόπο ενισχύουν την κοινωνική προσαρμογή των παιδιών; Είναι το σχολείο προσανατολισμένο στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων; Ενισχύεται το πνεύμα συλλογικότητας και συνεργασίας μέσα από ομαδικές εργασίες και δραστηριότητες ή ενισχύεται ο ανταγωνισμός και η βαθμοθηρία; Ποιες είναι οι αντιδράσεις του παιδιού στην αξιολόγηση ή ακόμα και στην αποτυχία;
Ειδικότερα στην περίπτωση των ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων το θέμα της κοινωνικοποίησης των παιδιών παίρνει άλλες διαστάσεις καθώς τα παιδιά που φοιτούν προέρχονται από διαφορετικές περιοχές με αποτέλεσμα να ελαχιστοποιούνται οι κοινωνικές δραστηριότητες του παιδιού εκτός ωρών σχολείου ενώ ακόμα και στις σχολικές ώρες συχνά παρατηρείται δυσκολία των παιδιών να ενταχθούν σε ομάδες συνομηλίκων καθώς τα παιδιά προέρχονται από ποικίλα διαφορετικά υπόβαθρα (διαφορετικές εθνικότητες, διαφορετική κοινωνικοοικονομική θέση). Το σχολείο συνεπώς, αποτελεί ένα ζωντανό κοινωνικό χώρο, μία μικρογραφία της κοινωνίας με ποικίλες αντιθέσεις και συγκρούσεις. Μέσα σ αυτό τα παιδιά έχουν ανάγκη να μαθαίνουν το σεβασμό στη διαφορετικότητα, να τους μεταδίδονται αξίες αλληλεγγύης, συλλογικότητας, ευγενούς άμιλλας όπως και αποδοχής του εαυτού και των άλλων ανεξάρτητα της σχολικής τους απόδοσης.
Αξίζει να αναφερθεί ότι είναι σημαντικό το σχολείο να ενισχύει τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα των παιδιών μέσα από την παροχή ποικίλων ερεθισμάτων όπως καλλιτεχνικές και αθλητικές εκδηλώσεις, επιστημονικά θέματα κ.α. αλλά και παράλληλα να ενημερώνει τα παιδιά για σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα όπως η χρήση ουσιών ή ο ρατσισμός. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά είναι κοινωνικά ευαισθητοποιημένα, αναπτύσσουν δεξιότητες αντίστασης σε στρεσογόνες καταστάσεις και οδηγούνται στην αυτογνωσία.
Συμπερασματικά, οι γονείς είναι καλό να διερευνήσουν οι ίδιοι τη φιλοσοφία του σχολείου αλλά το πώς αυτή εφαρμόζεται στις καθημερινές πρακτικές των εκπαιδευτικών ώστε να εξασφαλίζεται η ενίσχυση της αυτονομίας των παιδιών, του αυθορμητισμού τους, της ανθεκτικότητάς τους απέναντι σε πιέσεις, και συνεπώς η ενίσχυση της αυτοεικόνας και αυτογνωσίας τους. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η υγιής κοινωνική και συναισθηματική προσαρμογή του παιδιού αποτελεί δείκτη ψυχικής υγείας αλλά και προγνωστικό παράγοντα για την σχολική του απόδοση και την ποιότητα ζωής του. Γι αυτό το λόγο δεν θα πρέπει να παραμελείται από τους εκπαιδευτικούς αλλά ούτε και από τους γονείς.
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Τα Νέα" την 17 Απριλίου 2010